Vette gozer!

Schuw nooit geweld.
Althans, als het om geschiedenis gaat. Interesse voor het verleden roep je namelijk niet op met alledaags gezwoeg achter een ploeg of spinnenwiel, nee, het gaat om veldslagen, belegeringen, heldendaden, terechtstellingen, natuurrampen...
Als opwarmertje natuurlijk.
Vorige maand werd Geen Zee te Hoog afgebroken, onze tentoonstelling over de  hoogte- en dieptepunten uit de Nederlandse maritieme geschiedenis. Daarmee kwam ook een einde aan het lesprogramma ‘Ranking History’ waarin leerlingen aan de slag gingen met hun favoriete maritieme onderwerpen. Ze konden kiezen uit een ‘shortlist’ van twintig thema’s. Welke onderwerpen spraken het meest tot de verbeelding?

1: Vikingen (16,3%)

2: Willem IJsbrandsz Bontekoe (11,35%)

3: De Watersnoodramp (10,64%)

4: Slavernij (10,64%)

5: Michiel de Ruyter (9,9%)

Een tamelijk gewelddadig en op z’n minst “dramatische” top vijf. Sterker nog, vredige onderwerpen over stoomvaartpionier Röntgen, het Romeinse kanaal van Corbulo, de Hanzesteden en een prehistorische kano werden nauwelijks gekozen. Sensatie bleek dé katalysator voor historisch enthousiasme. Logisch natuurlijk, want volgens leerlingen is Michiel de Ruyter gewoon een “vette gozer”  en zijn Vikingen “lauw” (mét “coole” wapens). “Wij spelen soms ook met neppistolen en dit heeft daar best wel mee te maken”, aldus Ard en Jan-Jaap (groep 7). De Ruyter heeft gewoon “awesome zeeslagen” meegemaakt, vonden Pim, Gregory en Hussain (5 havo). Oppervlakkig? Absoluut, maar na afloop konden de jongens wel vertellen over de Akte van Navigatie, Lodewijk XIV, de gebroeders De Witt en stadhouder Willem III. En belangrijker nog: de museumles had ze geboeid. Kortom, geweld loont.

Daarmee wil ik natuurlijk geen afbreuk doen aan het belang van het alledaagse, maar om interesse voor ‘gewone’ geschiedenis te kweken, kun je maar beter met sensatie beginnen. Je krijgt immers pas oog voor de scheepsjongen als je beseft dat Michiel de Ruyter er een geweest is.

Ron is nu zelf geschiedenis

 

Vier jaar terug schreef ik al eens over ‘Ron de Inspiratiebron’. Ik doelde op Ron de Bruin, al sinds de vorige eeuw geschiedenisdocent aan  de PABO van Hogeschool Rotterdam en een onuitputtelijke bron van historische verhalen en aanverwante nutteloze, maar o zo interessante kennis. Een man die de meest onwillige studenten wist te begeesteren voor zijn vakgebied én - niet onbelangrijk - de bedenker was van de Terug-In-De-Tijd-Reis, het succesvolle project van de PABO in samenwerking met het Maritiem Museum waarbij jaarlijks ruim zestig studenten het museum overnemen om zo’n 1000 schoolkinderen te trakteren op activiteiten, verhalen, spel en toneel rondom onze maritieme geschiedenis. Tot op heden een historisch project met een gezonde toekomst.
Helemaal bevatten doe ik het nog niet, maar Ron is dit weekend onverwacht overleden. Bizar! Hij had nog zoveel noten op zijn zang. Drie Tijd-Reizen in mei en juni , veel college, deze zomer nog een studiereis naar de knekelvelden bij Ieper… Niks voor Ron, zo’n subiet einde. Hij was even nauwgezet als plichtsgetrouw.
Een topcollega.
Verder was het ook maar een mens hoor. Mopperen kon hij als geen ander, want enigszins miskend voelde hij zich wel. Vaak terecht, soms niet. Hij kon zich enorm ergeren aan de machinaties van onzichtbare bestuurslagen ergens in het luchtledige boven de PABO. Ron had weinig geduld met managers zonder pedagogische roeping of didactisch benul. Hij was een warm pleitbezorger van “ouderwets” persoonlijk onderwijs. Onvermoeibaar brak hij een lans voor docenten met vakkennis en nooit - echt nooit - stak hij zijn mening hierover onder stoelen of banken. Gelukkig bewoonde hij op de PABO - tussen de andere vakdocenten - een habitat waar de bedreigde geschiedenisleraar nog ouderwets kan floreren. Tot het eind vonden zijn ideeën zodoende gehoor. In ieder geval op de PABO, bij zijn studenten en bij ons.
Ron is nu zelf geschiedenis.
Een even trieste als mooie gedachte. Maar tjonge, had dat niet een paar jaar kunnen wachten?

Broodje aap

Ook in de 16^de eeuw trachtte men het vervoer van goederen zo goedkoop mogelijk te regelen. Bij gebrek aan onderbetaalde Poolse vrachtwagenchauffeurs of Filippijnse matrozen bedacht men daarom een nieuw scheepstype: het fluitschip. Dit schip had veel voordelen – het was niet duur in de aanschaf en had maar een kleine bemanning nodig – maar bleek vooral bruikbaar voor de handel op de Oostzee. Meer dan 3000 schepen voeren rond 1600 jaarlijks naar dit gebied om graan, hout en ijzer uit Polen, Zweden en de Baltische regio te importeren. Bij het passeren van de Sont werd echter tol geheven en de hoogte van die belasting was afhankelijk van de breedte van het scheepsdek. Hoe breder het dek, hoe hoger de tol. De romp van een fluitschip had daarom een komische bolle vorm; naar boven toe afgeknepen zodat het dek zo smal mogelijk werd. Zo kon het schip veel lading vervoeren, terwijl de tol betaalbaar bleef.
Fantastisch verhaal, vond ik altijd.
Tot museumdocent Femmie me mailde: “Fluitschepen, hoe komen die eigenlijk aan hun naam? Ik heb gezocht op internet, maar niets gevonden. Het lijkt mij een vraag die kinderen zouden kunnen stellen. Heb jij een antwoord hierop?”
Dat had ik niet.
En dus schoof ik tijdens de pauze aan bij conservator Sjoerd de Meer, onze wandelende (in dit geval lunchende) maritieme encyclopedie. “Dat fluit komt waarschijnlijk van vliet, wat stroom betekent. Fluitschepen waren snel, en voeren dus snel op de stroom", wist hij. Een bevredigend antwoord, maar Sjoerd was nog niet klaar met me.

“Wist je dat dan niet?” vroeg hij ietwat verwijtend.

“Eh… nee.”

“Maar weet je dan wel dat dat beroemde verhaal over het smalle dek en het tolgeld onzin is?”

Kennelijk keek ik beteuterd. En met mij alle andere collega’s aan zijn tafel.

“Nee?" Sjoerd richtte zich nu tot het hele gezelschap: "Dachten jullie nu echt dat die Zweden zo stom waren?”

Ja, dat dachten wij.

Enfin, om een lang blog kort te maken: qua maritieme kennis moet ik in Sjoerd mijn meerdere erkennen en dus mailde ik Femmie pragmatisch terug: “Sjoerd ontkrachtte zojuist het verhaal over het smalle dek van de fluitschepen waardoor de Zweden minder belasting konden heffen. Volgens hem een broodje aap. Hou het verhaal er maar in, maar vraag na afloop aan de kinderen of zij denken dat het klopt. Concluderend meen jij dan uiteraard van niet.”

Nog steeds bruikbaar, maar toch jammer.
 

Ik heb Sjoerd niet durven vragen naar de geloofwaardigheid van mijn andere favoriete anekdote: het verhaal van Michiel de Ruyter die enterende kapers uit Duinkerken te slim af was door zijn schip met glibberige boter in te smeren. Dat verhaal is immers te mooi om niet waar te zijn.

Warme kernfusie

Tussen al het andere economische leed is het u misschien ontgaan, maar in de afgelopen jaren woei er een straffe noordoostenwind door de Rotterdamse cultuursector. Bezuinigingen dwongen tot sluiting van historisch museum De Dubbelde Palmboom en de vlucht van het Nationaal Onderwijsmuseum naar Dordrecht. Wie een Afrikaans masker wil bewonderen in het Wereldmuseum moet zich tegenwoordig eerst een weg banen door culinaire hoogstandjes en klop je aan bij het Schielandhuis voor een bezoek aan Museum Rotterdam, dan kom je van een koude kermis thuis.

Kortom, er is een hoop gebeurd.

In dat licht valt het vertrek van ons museumschip De Buffel naar Hellevoetsluis onder het kopje ‘klein leed’. De volgende spannende stap is echter de fusie die we met onze buren van Het Havenmuseum aangaan. Een gedwongen huwelijk, ingefluisterd door de Gemeente Rotterdam, maar wel  een begrijpelijke; ik weet ook pas sinds mijn sollicitatie dat het om twee afzonderlijke musea gaat. Qua onderwerp vertonen beide instituten veel raakvlakken, maar toch leven het Maritiem Museum en het Havenmuseum sinds de jaren tachtig met de ruggen naar elkaar toe. Gescheiden van tafel en bed, zeg maar. Beide musea waren voor die tijd een geheel, maar de echtscheiding was destijds een initiatief van…  eh… tja… de Gemeente Rotterdam.

O ironie.

Na alle bezuinigingen kunnen we echter weer vooruitkijken. En ik moet zeggen: het uitzicht bevalt prima. Informeel wordt er inmiddels samengewerkt en de wederzijdse vooroordelen blijken beperkt houdbaar; het Havenmuseum wordt niet bevolkt door ijzervretende rouwdouwers en het Maritiem niet door stoffige boekenwurmen.

De educators van beide musea mochten als eerste daten. Maaike, de collega van het Havenmuseum, Hanneke en ik zijn nu al zijn ruim een jaar bezig met allerlei gezamenlijke projecten. Tot grote vreugde van beide partijen: we delen immers dezelfde passie voor maritieme verhalen en kunnen samen alle publieksgroepen bedienen. Afgelopen weekend (5 en 6 april) is met de opening van Wonen op Water een volgende fase in de verloving aangebroken. We openden de eerste tentoonstelling waarin de sterke punten van zowel het binnen- als buitenmuseum naar voren komen. Onze boekenwijsheid, scheepsmodellen en know-how van tentoonstellingsbouw werden gecombineerd met de kennis en het netwerk van het Havenmuseum. Belangrijk, want dankzij de contacten van het Havenmuseum met  de liggers - de bewoners van woonschepen -  in de museumhaven, konden we de tentoonstelling verrijken met leuke foto’s, interviews en een boeiende rondwandeling.

Over dat laatste meer in een volgend blog.

De gevreesde koude kernfusie lijkt dus een warm huwelijk te worden. Als we eind dit jaar officieel in het huwelijksbootje stappen, leveren alle bezuinigingen dus toch nog iets moois op. Zou de crisis in de cultuursector dan eindelijk voorbij zijn?

"Alle mannen lijken op jou"

In mijn laatste blog schreef ik over de jongens van het Scheepvaart en Transport College die Sex & The Sea bezochten (en zodoende hun afkeer voor musea van zich afschudden). Afgelopen maand verwelkomden we een nieuw slag pubers. Ruim 250 jongens en meiden van het  Grafisch Lyceum en het Calvijn Maarten Luther College.

Ondanks de positieve ervaringen met het Scheepvaart en Transport College hield ik wederom mijn hart vast. We serveren immers een gezonde dosis maritieme schuttingtaal gevat in expliciete beelden, en tussen de nieuwe lichting scholieren zaten ongetwijfeld leerlingen van allochtone afkomst. Zouden zij aanstoot nemen aan de inhoud van Sex & The Sea?

Aan de voorbereiding kon het in ieder geval niet liggen. Samen met de SKVR (Stichting Kunst Voor Rotterdammers) dachten we een les uit waarbij de tentoonstelling zorgt voor ondeugende inspiratie en docenten van de SKVR voor literaire bestuiving. We besloten de jongens van de meiden te scheiden en elke groep een eigen leerkracht mee te geven. Said el Haji nam de heren onder zijn hoede en Ludette Erbakany de dames. In het kort kwam het hier op neer: eerst ondergedompeld worden in Sex & The Sea en daarna flessenpost schrijven aan een fictieve geliefde. Van te voren hadden we de leerkrachten van beide scholen uitgebreid gebrieft, opdat ze beseften wat hun leerlingen bij een bezoek aan Sex & The Sea te wachten stond.

Spannend dus. 
Maar waarom eigenlijk? Wederom had ik me voor niets druk gemaakt. Said en Ludette deden het fantastisch; de scholieren waren geboeid en enthousiast en schreven mooie brieven:

Aller allerliefste,

Acht maanden ben je al weg. Acht héle lange maanden. Ik droom elke nacht over de dag dat je terugkomt. Bij elke man die ik tegenkom denk ik aan jou. Hoe lief je bent en hoe stoer. Alle mannen lijken op jou.

De baby is een half jaar geleden geboren. Hij is prachtig, precies zijn vader!

Sorry voor de vlekken op deze brief mijn liefste, die zijn van mijn tranen om jou…

Aldus een scholiere van het Calvijn Maarten Luther. 
Pubers en Sex & The Sea blijken telkens een ijzersterke combinatie.

Niet ver van een puberbed

“Ik wist niet dat een museum zo leuk kon zijn”, aldus een vijftienjarige VMBO-scholier na een bezoek aan Sex & The Sea. De jongen bofte dat ik er niet bij was toen hij zijn begeleider dit vertelde, want ik zou hem emotioneel hebben omhelsd. Een puber boeien is immers het hoogst haalbare voor een museumeducator. En dat met een arty tentoonstelling als Sex & The Sea.

Gelukkig kennen de leerkrachten van het Scheepvaart en Transport College – want daar kwam deze jongen vandaan – hun pappenheimers. Toen meester Huib in september de voorvertoning van de onthullende film bij de expositie had bekeken, verzekerde hij al:  “Dit moeten onze jongens zien. Dit is ook hun toekomst.”

Ik was blij verrast door Huibs taxatie, maar bleef toch huiverig. Waren de pikant geïllustreerde ontboezemingen van zeven zeelui, een zeevrouw, een barmeisje en een havenarts niet al te expliciet voor tere kinderzieltjes? De tentoonstelling is niet voor niets voor zestien jaar en ouder.

“Welnee”, wist Huib: “Ze zien wel ergere dingen op internet.”

Dat vond Dolle Dries ook: “Die jongens motten toch weten hoe het leven aan boord  is.”

Dries is de boezemvriend van Huib en speelt, dankzij zijn liederlijke zeemansverleden, een hoofdrol in de film.

Beide heren zagen het dus zitten en dus meldde twee weken geleden een groep opgeschoten jongens (meiden zijn schaars op het vmbo van het STC) zich in het museum om Sex & The Sea tot zich te nemen. Dankzij de strakke begeleiding van Huib en cultuurcoach Peter werd het bezoek een groot succes. De jongens keken geboeid naar de film en moesten er ook geregeld om lachen. De waarheid is immers even schokkend, ontroerend als humoristisch.

“Een prima bezoek”, verzekerde ook Peter.

Vandaar dat ik vorige week met gepast vertrouwen in gesprek ging met Femke van de SKVR (Stichting Kunst voor Rotterdammers). Samen bedachten we bij  Sex & The Sea een “literair” programma voor derdeklassers uit het Voortgezet Onderwijs. De jongens en meiden bezoeken de tentoonstelling en gaan vervolgens flessenpost schrijven aan hun fictieve, achtergebleven geliefde. Schrijfdocent Said neemt de jongens onder zijn hoede en Ludette de meiden. De inkt zal ongetwijfeld rijkelijk vloeien. Weliswaar is voor deze “gewone” scholieren het zeemansleven verder van bed dan voor de jongens van het STC, maar seks, trouw en ontrouw blijven natuurlijk tijdloze puberthema’s.

En dankzij Huib durven we het aan.

Op safari tussen Straddle Carriers

Natuurlijk kwam ook die middag de regen met bakken uit de hemel  - het was immers november 2013 - maar ik geloof niet dat het de sfeer aan boord negatief beïnvloedde. Zelfs door de beslagen raampjes van een huurbusje is een straddle carrier immers een indrukwekkend monster.

Een straddle carrier?

Jawel, een spinachtig voertuig dat containers bij de walkranen weghaalt om ze elders op vrachtwagens te laden. Ik meld het hier achteloos, maar wil zeker niet suggereren dat ik verstand van zaken heb. Na vier jaar Maritiem Museum bevind ik me qua havenkennis ongetwijfeld ergens boven het landelijk gemiddelde, maar ook voor mij blijft een rondrit door de haven een leerzame bezigheid.

Gelukkig kreeg ik dankzij collega Hanneke de kans om zo’n expeditie mee te maken. Met vier van onze vijf museumdocenten verkenden we vorige week de Rotterdamse haven. In de eerste plaats om de oproepdocenten inhoudelijk te stichten, maar ook om er zelf wat van op te steken. Havengids Koos vonden we bereid om zijn overvloedige kennis over ons uit te storten. De beste man heeft connecties en zodoende kregen we onder andere toegang tot de containerterminal van de ECT op de Maasvlakte.  Net een safari; zolang we aan boord van het busje bleven, kon ons niets overkomen.

“Kijk, met die witte poortjes detecteren ze of een container radioactieve lading bevat.”

Ik probeerde te zien wat Koos bedoelde, maar was vooral bezig met het ontwijken van de vele vrachtwagens die over het immense terrein hun bestemming zochten. Ik mocht dan wel mee van Hanneke, maar alleen als eerste stuurman.

We vervolgden onze ontdekkingstocht.

Na tweehonderd meter gesticuleerde een vrachtwagenchauffeur driftig dat ik links van een of andere streep hoorde te rijden. Een attente suggestie die ik gedwee opvolgde. We passeerden vervolgens talloze enorme walkranen om uiteindelijk te stoppen bij een parkeerhaven, vlakbij  een schip dat in een moordend tempo van zijn containers werd verlost.

Nu had ook ik eindelijk de rust om onder de indruk te raken.

“Die onbemande karretjes zijn een uitvinding van de ECT. Alleen in de containerkranen zitten nog mensen”, lichtte Koos toe.

We keken onze ogen uit. Science Fiction in de haven. En dit was nog maar Maasvlakte 2.

Zó 1970.

Na de ECT volgde een verkenning van de tweede Maasvlakte, Europoort, de Maeslantkering en de landtong bij Rozenburg. Koos was helemaal in zijn element en vertelde honderduit. Zelfs in de stroperige avondspits terug naar Rotterdam, bleven de weetjes en anekdotes vloeien. Voldaan arriveerden we bij de Leuvehaven.

“Leuke dag gehad? “, vroeg mijn vrouw ‘s avonds.

“Zeker. Een paar mooie straddle carriers gezien.”

Dat maakte natuurlijk diepe indruk.